Τόσοι δίσκοι, τόσα τραγούδια, τόσες συνεργασίες, και όμως, η Ελένη Δήμου πάντα θα τριγυρνάει γύρω απ’ τον Γιάννη Σπανό, τον συνθέτη για τον οποίο θα λέει και θα ξαναλέει με κάθε ευκαιρία πόσο πολύ λατρεύει. Έτσι θα κάνει και φέτος στη Σφίγγα, με μία διαφορά: δίπλα στα τραγούδια του Σπανού θα προσθέσει και μερικά ακόμη ενός άλλου μεγάλου δημιουργού, του Άκη Πάνου.
Με αφορμή αυτό το αφιέρωμα, λοιπόν, που θα κρατήσει μέχρι τις 3 Ιανουαρίου, μιλήσαμε τηλεφωνικά για τις μουσικές της αγάπες, τα τραγούδια της, τη νύχτα και -φυσικά- για το “Προσωπικά”, την προίκα που της χάρισε το 1988 ο μεγάλος Γιάννης Σπανός:
Τον Γιάννη τον ήξερα πάρα πολύ καλά. Ήταν ένας εξαιρετικός άνθρωπος, χαμηλών τόνων, με φοβερό χιούμορ και αυτό που μπορούσε να νιώσει κανείς δίπλα του ήταν μόνο να τον αγαπάει.
Πέρα από τους συνθέτες, είχε απεριόριστη αγάπη και για τους ανθρώπους του λόγου (τους ποιητές, τους στιχουργούς κλπ).
Οι μελωδίες του έχουν μια μοναχικότητα. Όταν ακούει κάποιος ένα τραγούδι, από εκεί μπορεί να καταλάβει ότι το έχει γράψει εκείνος. Ήταν πολύ δωρικός.
Γενικότερα, οι άνθρωποι της μουσικής νομίζω ότι μπορούν να ξεχωρίσουν τον Γιάννη από τον Μίμη, από τον Μίκη, από τον Σταύρο, από όλους αυτούς τους σπουδαίους συνθέτες.
EUROKINISSI/ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ
Το κοινό του με τον Άκη Πάνου είναι η πορεία τους στο ελληνικό τραγούδι και ότι έχουν έναν κόσμο που αγάπησε και τους δύο συνθέτες πάρα πολύ. Αγάπησε τα τραγούδια τους.
Υπήρχε μεταξύ τους μία κοινή αποδοχή. Είμαι σε θέση να το ξέρω. Μάλιστα, ο Άκης ήθελε πάρα πολύ κάποια στιγμή να δώσει στίχους στον Γιάννη για να τους μελοποιήσει.
Δεν συμφωνώ με αυτό που λέτε ότι το δικό μου “Δεν με νοιάζει” μοιάζει σαν μια ποπ εκδοχή του “Ασφαλώς και δεν πρέπει”.
Στο τραγούδι του Άκη Πάνου είναι μια γυναίκα, η οποία δεν μπορεί να συνυπάρξει με έναν άνθρωπο που βρέθηκε ερωτικά μαζί του. Η συνέχεια μεταξύ τους δεν μπορεί να είναι καλή γιατί είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι και έτσι εκείνη αρνείται να μπει σε αυτόν τον κόσμο που τον χρυσό και ψεύτικο.
Αντίθετα, στην περίπτωση του “Δεν με νοιάζει” είναι μια γυναίκα η οποία θέλει να το ζήσει και δεν την νοιάζει τι θα πει ο κόσμος, είτε είναι νόμιμο είτε είναι παράνομο αυτό που αισθάνεται.
Από τη μία αυτή η γυναίκα θέλει να βγει από αυτή τη σχέση και από την άλλη θέλει να είναι σε αυτή τη σχέση αδιαφορώντας για τους γύρω της.
Μπορεί η βάση τους όμως και το κοινό τους να είναι αυτό που θέλει να κάνει μια γυναίκα. Δηλαδή και στη μια περίπτωση και στην άλλη, η γυναίκα είναι αυτή που αποφασίζει τελικά τι θέλει να κάνει, είτε να ζήσει κάτι εφήμερο και να φύγει είτε να ζήσει κάτι που θέλει να έχει και συνέχεια, αδιαφορώντας για τους γύρω της.
Θέλω να ευχαριστήσω πολύ την οικογένεια του Άκη Πάνου για την άδεια που μου έδωσε γιατί δεν επιτρέπουν, δεν δίνουν άδεια για τα τραγούδια του. Τους είμαι ευγνώμων, όπως είμαι ευγνώμων και στη Λίνα Νικολακοπούλου, που έκανε τις επιλογές των τραγουδιών του αφιερώματος και είναι δίπλα μου σε αυτό μου το εγχείρημα.
Νομίζω η “Τρίτη Ανθολογία” του Γιάννη Σπανού είναι ο κορυφαίος του δίσκος. Τι να σας πω; Είναι κομμάτι της ζωής μου, της ψυχής μου, του εαυτού μου. Ταυτίστηκα πάρα πολύ με αυτόν τον δίσκο.
Φυσικά και λέω τραγούδια από την “Τρίτη Ανθολογία” στο φετινό πρόγραμμα. Σπανός και να απουσιάζει αυτός ο δίσκος, θα ήταν τραγικό λάθος. Και όχι μόνο αυτός ο δίσκος βέβαια.
Αυτά τα τραγούδια τα άκουσα πολύ μικρή, πριν κυκλοφορήσει ακόμα το άλμπουμ, όταν ήταν “μήτρα” ακόμη, έτσι λεγόταν ο δίσκος πριν κυκλοφορήσει απ’ το εργοστάσιο.
Αυτό συνέβη μέσω ενός κοινού φίλου, ο οποίος γνώριζε τον Γιάννη και γνώριζε και εμένα. Μου τα έφερε και μου είπε “επειδή ξέρω πόσο τον αγαπάς αυτόν τον συνθέτη, θα σου κάνω δώρο το πρώτο άκουσμα πριν ακόμα βγουν στο εμπόριο”. Και τρελάθηκα!
Αυτή η αγάπη που του είχα ήταν σαν να ήξερα ότι μια μέρα θα ταυτιστώ μαζί του.
EUROKINISSI / ΜΑΝΤΖΙΑΡΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
Και τον Άκη Πάνου τον είχα γνωρίσει. Δεν είναι η πρώτη φορά που του κάνω αφιέρωμα. Επίσης, μια τελείως μεταφυσική σχέση μαζί του.
Ήταν ένας αντισυστημικός άνθρωπος και συνθέτης. Συνδέθηκα πολύ με τα τραγούδια του. Όταν άκουγα τα λαϊκά του, με συγκινούσαν πάρα πολύ. Έβρισκα μια αλήθεια μέσα σε όλα αυτά.
Όταν αρχές του ‘90 δούλευα στο μαγαζί “Στρατός”, με τον Μανώλη Λιδάκη και τη Σοφία Βόσσου, το λαϊκό πρόγραμμα ήταν αφιέρωμα στον Άκη Πάνου. Και ο ίδιος ήταν κάθε βράδυ εκεί. Και του είχε κάνει φοβερή εντύπωση πως μια τραγουδίστρια τότε έκανε ένα ποικίλο πρόγραμμα. Γιατί εγώ τότε έλεγα για παράδειγμα το “New York, New York” του Frank Sinatra, έλεγα τα δικά μου τραγούδια, έλεγα ρέγκε, έλεγα, έλεγα, έλεγα… Και το λαϊκό μου πρόγραμμα ήταν το αφιέρωμα στον Άκη Πάνου και του είχε κάνει εντύπωση πως το πέρναγα στον κόσμο, πόσο αληθινά αισθανόμουν μέσα σ’ αυτά τα τραγούδια. Αυτή ήταν η παρατήρησή του.
Απ’ τα τραγούδια του Άκη Πάνου, εκείνο που είναι μεγαλύτερη πρόκληση για μένα να πω είναι “Το θολωμένο μου Μυαλό”. Δεν ξέρω γιατί. Μάλλον γιατί γίνομαι ο Άκης εκείνη τη στιγμή και σκέφτομαι τι κουβαλούσε σαν ψυχοσύνθεση για να το γράψει.
Τα αγαπώ τα λαϊκά αλλά δεν έχω ακολουθήσει αυτή την καριέρα. Κυρίως με ερωτικές μπαλάντες ασχολήθηκα, με αφρικάνικη μουσική, με ρέγκε… Όχι, δεν θα το ονόμαζα “ποπ” το ρεπερτόριό μου. Η ρέγκε δεν είναι ποπ. Αυτή η μουσική είναι ταυτότητα ανθρώπων, τρόπου ζωής και ακουσμάτων γενικότερα.
Στη Τζαμάικα δεν έχω πάει, αλλά έχω πάει Κεντρική Αφρική, έχω δει τους Μασάι, έχω μάθει σουαχίλι.
Και ο σύζυγός μου γεννήθηκε στην Αφρική.
EUROKINISSI/ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ
Δεν έκανα εύπεπτη “ποπ” στα ‘80s. Ήταν πιο ψαγμένα τραγούδια.
Εγώ έκανα αυτό που εξέφραζε εμένα και που το αγαπούσα. Ούτε μπήκα σε διαδικασία να συγκρίνω πράγματα. Ποτέ.
Εγώ αισθανόμουν πάρα πολύ καλά με αυτό που έκανα και ευγνώμων που ταυτιζόταν ο κόσμος μαζί μου.
Τη χρονιά που είχα μια πρόταση από την “Μέδουσα” για να δουλέψω μαζί με τον Γιώργο Μαρίνο, είχα και μια πρόταση από τον Γιάννη Σπανό. Τότε τον γνώρισα, όταν και προτίμησα να δουλέψω μαζί του. Την επόμενη χρονιά πήγα με τον Γιώργο Μαρίνο και την μεθεπόμενη πια ετοιμάσαμε και τον δίσκο “Προσωπικά”. Και γενικά εξελίχθηκε η σχέση μας.
Ήμουν πολύ τυχερή και μόνο που συμμετέχω στο τραγούδι “Προσωπικά”, διότι ο λόγος της Λίνας είναι πάρα πολύ σημαντικός και η μουσική του Γιάννη κατ’ επέκταση. Είναι ένα τραγούδι που αρχικά είχε φανεί σαν να απευθύνεται στις γυναίκες αλλά μέσα στα πάρα πολλά επόμενα χρόνια είδαμε ότι μπορεί να ταυτιστεί ο οποιοσδήποτε με αυτό. Τα λόγια της Λίνας είναι μαγικά.
Όλος ο δίσκος με έχει χαρακτηρίσει και είμαι ευγνώμων γι αυτό. Το “Προσωπικά” ήταν το τελευταίο τραγούδι που ηχογράφησα για τον δίσκο.
Το πρώτο τραγούδι που ηχογραφήσαμε ήταν το “Καναρίνι” όπου έμπηξα και τα κλάματα. Η ιστορία που αφηγούταν έφταιγε για αυτό, τα λόγια της Μαριανίνας Κριεζή.
Το “Τραγούδι Γενεθλίων” ήταν το δεύτερο που ηχογραφήσαμε.
Αν έμενα στη Minos δεν θα είχα κάνει ποτέ αυτόν τον δίσκο. Πιστεύω ότι ήταν καλυμμένοι ως εταιρεία από τέτοιου είδους ρεπερτόριο και τραγουδιστές. Είχε τη Γαλάνη, είχε την Αλεξίου, είχε όλα τα μεγάλα ονόματα.
Και μάλιστα, όταν έχοντας πια φύγει τους ανακοίνωσα ότι θα κάνω αυτόν τον δίσκο, το σχόλιο τους δεν ήταν και πάρα πολύ κολακευτικό για την όλη ιδέα. Πίστευαν ότι εγώ ήμουν ένα πολύ φρέσκο κορίτσι, ότι έπρεπε να κάνω άλλα πράγματα κτλ.
Αυτόν τον δίσκο οφείλουμε να τον αποδώσουμε σε ένα σπουδαίο άνθρωπο, ο οποίος και αυτός δυστυχώς δεν είναι πια μαζί μας. Ένας άνθρωπος που αγαπούσε πάρα πολύ τη μουσική και έκανε πολύ σπουδαία πράγματα, τον παραγωγό Γιώργο Μακράκη.
Στον Γιώργο χρωστάω αυτή την υπέροχη συνεργασία και εκείνος ήταν που ήθελε να κάνω Γιάννη Σπανό και εκείνος ήταν που ήθελε ο Γιάννης να κάνει με εμένα δουλειά. Τον ευγνωμονώ και δεν τον ξεχνώ και ας έχει φύγει από κοντά μας.
EUROKINISSI/ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ
Έχω συνεργαστεί με τους πιο απαιτητικούς ανθρώπους στον χώρο της μουσικής, όπως είναι ο Γιώργος Νταλάρας, όπως είναι ο Γιώργος Μαρίνος, όπως είναι η Μαρινέλλα. Καταλαβαίνετε ότι θα ήταν από μέρους μου τουλάχιστον ανόητο να μην πάρω πράγματα από αυτούς τους ανθρώπους πέρα από τις συμβουλές τους. Να μην τους μελετήσω, να μην καθίσω να σκεφτώ πώς δουλεύουν και πώς αναδεικνύουν στην τέχνη αυτό που θέλουν να δώσουν.
Προσπάθησα και εγώ να στηρίξω νέους καλλιτέχνες. Στάθηκα στον Μιχάλη Ρακιντζή, που έκανα συμμετοχή στον πρώτο δίσκο του, στάθηκα στους “Λαθρεπιβάτες”… Γενικότερα και στον λόγο και στη μουσική προτείναμε παιδιά. Ωραίο είναι αυτό. Πολύ ωραίο.
Πολλοί νομίζουν ότι στο “Ετοιμάζω ταξίδι” η δεύτερη φωνή, η αντρική, είναι ο Μανώλης Λιδάκης. Είναι όμως ο Θανάσης Κομνηνός, ένας παλιότερος τραγουδιστής, και πολύ φίλος του Τάκη Μπουγά, που έγραψε το τραγούδι.
Παρακολουθούσε τότε τις ηχογραφήσεις και έτσι μπήκε να κάνει τη δεύτερη, η οποία ήταν εξαιρετική. Και κάνει και το τραγούδι να παρείζει και λίγο.
Δεν έχω μεγάλη εμπειρία από τα μαγαζιά, παρότι κοντεύω να κλείσω πενήντα χρόνια στη μουσική γενικότερα. Δεν έχω δουλέψει σε πολλά γιατί συνήθως συμμετείχα πιο πολύ στις συναυλίες, όπου ήταν και οι άνθρωποι δίπλα στους οποίους ήθελα να είμαι.
Έχω δουλέψει στα “Δειλινά”, στη “Μέδουσα”, στο “Στρατός”. Δεν έχω άλλες εμπειρίες. Δεν είναι απίθανο;
Όποτε δούλεψα στα μπουζούκια, πάντα έκανα το πρώτο μέρος και έφευγα. Δεν συμμετείχα στο λαϊκό πρόγραμμα γιατί δεν ήταν αυτή η καριέρα μου.
Προτάσεις είχα για να πω λαϊκά τραγούδια και για να τραγουδήσω σε τέτοια μαγαζιά. Αλλά δεν ήθελα και δεν το έχω μετανιώσει.
Δεν ήταν εύκολο να βρίσκεις ανθρώπους να γράφουν αυτήν τη μουσική, σαν την αφρικανική που με ενδιέφερε. Έπρεπε να βρούμε κάποιον που να ταυτίζεται με αυτή τη μουσική. Οπότε δεν απευθυνόμασταν σε ανθρώπους που έγραφαν λαϊκά τραγούδια αλλά σε ανθρώπους του κύκλου μας και της μουσικής αναζήτησης, όπου είχαμε ταυτόσημη άποψη.
Από παιδάκι την ερωτεύτηκα αυτήν τη μουσική. Δεν ξέρω γιατί.
Από τότε μ’ άρεσαν άλλα πράγματα, άλλοι ήχοι. Εγώ άκουγα Alan Parsons που δεν τον ήξερε κανείς στην Ελλάδα, μόνο κανένας εξελιγμένος μουσικός.
Όταν γνωριστήκαμε με τον άντρα μου έπαθε πλάκα όταν είδε τη δισκογραφία που είχα στο σπίτι. Μου λέει “δεν το πιστεύω” και του λέω εγώ “αυτά ακούω, άσχετα τι γίνεται”.
Ναι, έχω διατηρήσει τη φωνή μου, αλλά δεν υπάρχει κάποιο μυστικό πίσω απ’ αυτό. Απλά προσέχω λίγο. Η φωνή είναι όργανο. Όταν είσαι αθλητής, δεν γυμνάζεσαι; Κάνεις ασκήσεις, δεν πίνεις, δεν καπνίζεις, κοιμάσαι όταν δεν έχεις δουλειά… Ε, αυτό κάνουμε κι εμείς, προσέχουμε τη φωνή μας.
Δεν έπινα ποτέ. Μόνο καφέ πίνω πάντα στη δουλειά μου, χρόνια ολάκερα. Παλιά κάπνιζα, τώρα ατμίζω. Και δεν ξενυχτάω χωρίς λόγο.
Όταν έχω τη δυνατότητα να κοιμηθώ βράδυ είναι το καλύτερό μου.
Δεν ήμουν άνθρωπος της νύχτας, εγώ αγαπώ το ίδιο και τη νύχτα και τη μέρα. Όταν δεν δουλεύω, θέλω να κοιμάμαι το βράδυ. Εγώ αγαπώ την ημέρα πάρα πολύ και το λέω χρόνια αυτό.
Δεν έβρισκα συχνά συνάδελφους να το μοιραστώ αυτό. Έχω βιώσει μεγάλη μοναξιά ακόμα και στις περιοδείες. Ξύπναγα νωρίς γιατί ήθελα να απολαύσω τη μέρα και έπρεπε να περιμένω πότε θα ξυπνήσουν όλοι, πότε θα μαζευτούν.
Είχα δύο τραγουδιστικά πρότυπα: τον ερωτικό Πάριο και τον κοινωνικό Νταλάρα. Η εταιρεία του Πάριου ήξερε ότι τον λάτρευα κι έτσι κάποια στιγμή με φώναξε και κάναμε το “Ποτέ Ποτέ”.
Τον Γιώργο Νταλάρα τον αγαπώ απεριόριστα, τον σέβομαι απεριόριστα, τον εκτιμώ απεριόριστα. Είναι ό, τι πιο σπουδαίο είχαμε στην ελληνική δισκογραφία, χωρίς να υποτιμήσω άλλους. Και δε μιλάω για τους Μπιθικώτση κτλ, μην πάμε εκεί. Ας πάμε στη γενιά του Γιώργου. Έχει πει τα καλύτερα τραγούδια.
Κι εγώ όταν αγαπώ, αγαπώ μέχρι το τέλος.
Info:
Ελένη Δήμου: «Η νύχτα στα μικρόφωνα» στη Σφίγγα. Ένα αφιέρωμα στα τραγούδια του Άκη Πάνου και του Γιάννη Σπανού. Επιμέλεια: Λίνα Νικολακοπούλου. Μαζί της: Απόστολος Κίτσος, Γιώργος Χουβαρδάς.
Από 29/11/2024 έως 03/01/2025 κάθε Παρασκευή στις 22:00. Εισιτήρια ΕΔΩ
