Ο Μανταμάδος της Λέσβου είναι ένα μικρό χωριό στα βορειοανατολικά του νησιού ταυτισμένο με την αστείρευτη παράδοση της λεσβιακής ενδοχώρας, καθώς και ένας τόπος που παρουσιάζει ιδιαίτερο λαογραφικό, ανθρωπολογικό και γαστρονομικό ενδιαφέρον. Κατά κύριο λόγο, οι κάτοικοί του ασχολούνται με την καλλιέργεια της ελιάς και την κτηνοτροφία.
Τα ντόπια εκλεκτά κρέατα, τα γαλακτοκομικά, τα όσπρια και τα εποχικά λαχανικά δίνουν στην τοπική κουζίνα τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της και προσφέρουν αξιομνημόνευτες γευστικές απολαύσεις. Στο εδεσματολόγιο του Μανταμάδου περιλαμβάνονται συνταγές που γεννήθηκαν από τη γαστρονομική ώσμωση Μικρασιατών και ντόπιων, γεύσεις εξαιρετικής νοστιμιάς και υψηλής διατροφικής αξίας, φτιαγμένες με παραδοσιακές πρώτες ύλες αλλά και υλικά που αξιοποιήθηκαν στο έπακρο, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες κάθε εποχής.
Με αυτά τα ερεθίσματα οι γυναίκες του χωριού αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Μνήμες του μέλλοντός μας».
«Αν ψάχνετε ένα παράδειγμα για το πώς μια μικρή κοινότητα μπορεί να αφήσει ένα μεγάλο αποτύπωμα, το έργο των γυναικών του Μανταμάδου είναι η απάντηση. Γιατί η παράδοση δεν είναι παρελθόν, είναι το μέλλον μας».
Όταν το ξεφυλλίζεις, αντιλαμβάνεσαι ότι δεν είναι μια απλή συλλογή συνταγών, αλλά ένα ταξίδι στον χρόνο. Με αφηγήτρια τη φανταστική ηρωίδα Μυρσίνη, ο αναγνώστης περιηγείται σε ένα ημερολόγιο που αποτυπώνει τη ζωή και τα ήθη του χωριού μέσα από τις γεύσεις. Μέσα από το σκονισμένο τετράδιο της γιαγιάς ανακαλύπτουμε συνταγές συνδεδεμένες με εποχές και έθιμα της επαρχίας αλλά και τη σχέση της γαστρονομίας με τη λαογραφία, τις ανθρώπινες δραστηριότητες και τον κύκλο της ζωής.
Πανηγύρια, λαϊκά έθιμα, δοξασίες και κοινωνικές εκδηλώσεις παρουσιάζονται σαν ένα γευστικό μωσαϊκό που καλύπτει ένα ημερολογιακό έτος. Από τους γιορτινούς λαχανοντολμάδες και το αρνί με κουνουπίδι μέχρι τα γεμιστά σύκα και τον μυζηθροχαλβά, το βιβλίο ζωντανεύει εικόνες από γιορτές, αγροτικές εργασίες και καθημερινές στιγμές της κοινότητας.
Όπως θα μου πει η Μαρίνα Σταμάτη, μέλος του Δ.Σ. του Φυσιολατρικού-Ανθρωπιστικού Συλλόγου «Ηλιαχτίδα», «πρόκειται για μια δημιουργική, γευστική, νοσταλγική και τιμητική επιστροφή στις στέρεες ρίζες μιας αληθινά νόστιμης, εφευρετικής και πρωτότυπης – χωρίς περιττούς εντυπωσιασμούς ή επικαλύψεις– γαστρονομίας. Ο τόπος και η κουζίνα –με την ευρύτερη έννοια– είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη ζωή, την καθημερινότητα, τις χαρές και τις λύπες των κατοίκων.
Το φαγητό λειτουργεί ως μέσο κοινωνικοποίησης και σύσφιξης των κοινωνικών σχέσεων, διαμορφώνει σε σημαντικό βαθμό την ταυτότητα και τον προσανατολισμό των μελών της κοινότητας και παράγει μνήμες που εγγράφονται ανεξίτηλα στο συλλογικό ασυνείδητο. Νοσταλγικές μνήμες από κολοκυθόπιτα, λαχανοντολμάδες, αρνί με κουνουπίδι, ουρά με μανέστρα στη γάστρα, σφουγγάτο, σύκα γεμιστά και μυζηθροχαλβά οδήγησαν στην καταγραφή των συγκεκριμένων συνταγών που γεννήθηκαν μέσα από αιώνες ιστορίας σε ένα από τα πιο πλούσια σταυροδρόμια Ανατολής και Δύσης, γεύσεων και πολιτισμών. Ένα μωσαϊκό απολαύσεων μέσα από το οποίο ξεδιπλώνεται ταυτόχρονα η ιστορία μας».
Και συμπληρώνει: «Οι συνταγές και οι μνήμες συγκεντρώθηκαν με κόπο και αγάπη από τις γυναίκες του χωριού, ενώ οι φωτογραφίες που κοσμούν το βιβλίο τραβήχτηκαν από νέες και νέους του χωριού που έχουν χόμπι τη φωτογραφία. Αυτή η συνεργασία μεταξύ γενεών είναι η καρδιά του βιβλίου μας: η παράδοση συναντά τη νεότητα, δημιουργώντας μια γέφυρα που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον. Οι γυναίκες του Μανταμάδου και του Δ.Σ. του συλλόγου δεν αποζητούν τη δόξα, ούτε επιζητούν πωλήσεις· επιδιώκουν να διατηρήσουν ζωντανή την πολιτιστική ταυτότητα του τόπου τους και να εμπνεύσουν άλλες και άλλους να κάνουν το ίδιο».
Φυσιολατρικός – Ανθρωπιστικός Σύλλογος «Ηλιαχτίδα»
Ο γνωστός σεφ Ηλίας Μαμαλάκης σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου: «Είναι μια βαθιά έρευνα στις εποχιακές συνταγές και στις συνταγές των μεγάλων εορτών του χρόνου ή ακόμα και των μεγάλων γεγονότων της ζωής, όπως τα γεννητούρια, ο αρραβώνας, τα βαφτίσια, ο γάμος. Αυτό που μου αρέσει πάρα πολύ είναι ότι κρατάει τους τίτλους των συνταγών στην παραδοσιακή γλώσσα του τόπου και αναλύει προσεκτικά τις προετοιμασίες του καλοκαιριού για τα τρόφιμα του χειμώνα.
Προσεκτικά αναφέρει τις συνταγές της Μεγάλης Εβδομάδας και είναι ένα βιβλίο που δεν το χρησιμοποιείς μόνο σαν συνταγολόγιο, αλλά και σαν ένα βιβλίο λαογραφίας. Δεν μπορώ να παραλείψω τα θερμά μου συγχαρητήρια για τις φωτογραφίες, τις εξαιρετικές γραμματοσειρές και γενικά για το σύνολο της έκδοσης. Ο Φυσιολατρικός-Ανθρωπιστικός Σύλλογος “Ηλιαχτίδα” έκανε μια εξαιρετική δουλειά και οι κυρίες του συλλόγου έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό. Χαρακτηριστικό είναι ότι κάτω από κάθε τίτλο συνταγής αναφέρεται η νοικοκυρά η οποία την έδωσε».
Η πρωτοβουλία αυτή αναδεικνύει τη δύναμη της κοινότητας και τον ρόλο των γυναικών ως θεματοφυλάκων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην παρουσίαση του βιβλίου, που πραγματοποιήθηκε στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης, οι γυναίκες του Μανταμάδου παρουσίασαν συνταγές αλλά κυρίως τον τρόπο ζωής του χωριού τους. Το «Μνήμες του μέλλοντός μας» δεν είναι μόνο ένα βιβλίο γαστρονομίας αλλά μια τιμητική επιστροφή στις στέρεες ρίζες της λεσβιακής παράδοσης.
Αποτελεί μια υπενθύμιση ότι η διατήρηση της ταυτότητας δεν βρίσκεται μόνο σε μουσεία ή στο αρχείο κάποιου οργανισμού-φορέα, αλλά και στις καθημερινές πράξεις, στις γεύσεις και στις μνήμες που περνούν από τη μία γενιά στην άλλη. Όπως τονίζουν οι γυναίκες του μικρού χωριού, «αν ψάχνετε ένα παράδειγμα για το πώς μια μικρή κοινότητα μπορεί να αφήσει ένα μεγάλο αποτύπωμα, το έργο των γυναικών του Μανταμάδου είναι η απάντηση. Γιατί η παράδοση δεν είναι παρελθόν, είναι το μέλλον μας».
Κι είναι αλήθεια ότι οι γυναίκες του συλλόγου δεν περιορίστηκαν στη συλλογή συνταγών. Δημιούργησαν, με πάθος και μεράκι, ένα καλαίσθητο βιβλίο-λεύκωμα που αποπνέει σεβασμό στις αξίες και τις παραδόσεις του τόπου και αναδεικνύει την πλούσια γαστρονομική παράδοση του Μανταμάδου και της Λέσβου.
